18 września Instytut Reform zorganizował warsztat stacjonarny „Jak poprawić zarządzanie transformacją w Polsce?”. Był on kontynuacją merytorycznych prac prowadzonych po opublikowaniu czerwcowego raportu „Strategia czy stagnacja? Polska wobec wyzwań transformacji”. Spotkanie rozpoczęła prezentacja Instytutu Reform (załączonej poniżej), w której wymieniono cztery obszary kluczowej interwencji państwa:

• cele i strategie;
• instytucje i koordynacja;
• monitorowanie i ewaluacja;
• włączanie i dialog wielopoziomowy.

W debacie wzięli udział przedstawiciele administracji publicznej oraz organizacji pozarządowych. Zróżnicowanie ich perspektyw pokazuje potrzebę kontynuowania podobnych spotkań. Warsztatowa formuła spotkania pozwoliła skonfrontować nasze diagnozy i rekomendacje z doświadczeniami osób zaangażowanych w procesy zarządzania transformacją. Dyskusja pozwoli dopracować tezy przed jesienną publikacją nowego raportu w tym temacie.

Wyzwania w zarządzaniu transformacją

Uczestnicy przygotowali ranking kluczowych wyzwań i narzędzi w procesie zarządzania transformacją. Wśród wyzwań najczęściej wskazywano na reaktywność zarządzania, niespójność strategii oraz silosowość.

Istotnym problemem są także ograniczone zasoby administracji publicznej (finansowe i kadrowe), co utrudnia prowadzenie zarządzania transformacją. W efekcie brakuje przestrzeni na długofalową refleksję i pogłębione analizy wewnętrzne.

W opinii uczestników poprawy wymaga również jasność podziału ról w ramach administracji i priorytetyzacja działań rządu. Podkreślono problem braku ciągłości prac administracji, w tym zbyt rzadkiego wykorzystywania już istniejących strategii i rozwiązań przy formułowaniu nowych inicjatyw. Wyzwanie stanowi również zacieranie się granic pomiędzy bieżącą polityką a tworzeniem jakościowych, długofalowych polityk publicznych. Zwrócono uwagę, że sygnały o problemach społeczno-gospodarczych powinny być identyfikowane przez rządzących znacznie wcześniej, aby uniknąć opóźnionego i kosztownego reagowania na kryzysy.

Wskazano także na niewystarczająco trwałe wsparcie dla społeczeństwa obywatelskiego i potrzebę bardziej zinstytucjonalizowanego dialogu i regularnej współpracy na linii ministerstwa-społeczeństwo. Jako przykład podano Danię, gdzie odpowiednie ciało jest łącznikiem umożliwiającym bliższą współpracę przedstawicieli obu grup. Zaznaczono jednak konieczność uwzględniania różnic w krajowych kontekstach państw przywoływanych jako źródła dobrych praktyk (w przytoczonym przypadku Danii są to m.in. znaczna różnica w wielkości populacji oraz odmienna struktura administracji rządowej na poziomie ministerstw). Wskazano również na problemy z efektywnym i transparentnym wykorzystaniem funduszy na zarządzanie transformacją (np. z systemu EU ETS), co zyska na znaczeniu w kolejnym, bardziej elastycznym unijnym budżecie.

Za jeden z często spotykanych problemów uznano niewłaściwe definiowanie wyzwań przy projektowaniu polityk, co ogranicza skuteczność tworzonych rozwiązań. Przykładowo, susza nie jest problemem, ale efektem wieloletnich zaniedbań i czynników zewnętrznych, z którymi należy systemowo walczyć. Wypłata rekompensat rolnikom jest w tej sytuacji słuszna, ale nie rozwiązuje problemu suszy.

Na warsztacie pojawił się także głos odrębny wobec odwołań do skandynawskich przykładów zarządzania politykami publicznymi. Podkreślano ograniczoną przydatność takich porównań ze względu na mniejszą populację, utrwaloną od wielu lat praktykę bardziej partycypacyjnego rządzenia oraz mniejszą liczebność administracji publicznej, w której agencje pełnią rolę zbliżone do tych realizowanych w Polsce przez jednostki analityczne ministerstw.

Rekomendacje związane z zarządzaniem transformacją

Za najważniejsze narzędzia uczestnicy dyskusji uznali:

• spójność planowania w perspektywie krótko- i długoterminowej;
• tworzenie celów długoterminowych i sektorowych;
• potrzebę wkładu ciała eksperckiego w proces tworzenia polityk.

Wśród rozwiązań podkreślono potrzebę silnego ośrodka koordynacyjnego w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz jasnego podziału ról poszczególnych ministerstw i instytucji. Zaapelowano o próbę wypracowania politycznego i społecznego konsensusu w kwestii ogólnych kierunków rozwoju kraju. Zwiększenie konsekwencji i ciągłości w tworzeniu polityk pozwoliłoby wzmocnić społeczne zaufanie do administracji publicznej.

Omówiono dotychczasowe próby stworzenia zaplecza analitycznego w jednym z ministerstw. Wyrażono wątpliwości co do realności powołania centralnego ośrodka analitycznego rządu. Jako alternatywę zaproponowano lepiej skoordynowaną współpracę istniejących instytucji, które powinny skoncentrować się na kluczowych wyzwaniach dla rozwoju Polski. Podkreślano, że regularna współpraca jest potrzebna nie tylko pomiędzy instytucjami analitycznymi, ale również na linii ministerstwa-instytucje. Ważne jest także zapewnienie instytucjom wspierającym transformację odpowiednich zasobów kadrowych, aby lepiej identyfikować braki w danych i systematyzować istniejącą wiedzę i doświadczenia.

Rekomendacje techniczne:

• większa operacjonalizacja uwag składanych w konsultacjach publicznych przez interesariuszy (w tym organizacji pozarządowych) i przekładanie ich na mierzalne wskaźniki tworzonych strategii;
• oparcie postulatów na rzetelnych i jasno oznaczonych danych;
• stworzenie zweryfikowanej i zinstytucjonalizowanej bazy publikacji interesariuszy, z której mogliby korzystać urzędnicy przy projektowaniu strategii;
• zapewnienie ciągłości analiz oraz przejrzystego, ogólnodostępnego systemu zbierania i prezentacji danych do tworzenia i monitorowania strategii, a także szybkiego reagowania na zewnętrzne zmiany;
• opracowanie jednolitej metodologii gromadzenia danych, z określeniem poziomu agregacji i odpowiedzialności instytucjonalnej.

Na zakończenie spotkania podkreślano, że długoterminowe strategie powinny opierać się na ogólnych wskaźnikach i celach, a nie na konkretnych projektach technologicznych, które mogą się opóźnić lub zdezaktualizować. Takie podejście zapewni większą elastyczność, pozwoli utrzymać aktualność strategii i zaadresować reaktywność Polski względem unijnych instytucji. Konkretne rozwiązania, cele pośrednie i lista działań na najbliższe lata powinny rozwijać i doprecyzowywać horyzontalne strategie rozwoju.

Wydarzenie zostało przeprowadzone w ramach projektu finansowanego z Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO).

Więcej informacji o projekcie znajduje się na stronie: Wspieramy instytucje w procesie transformacji energetyczno-klimatycznej zgodnej z REPowerEU.